Do obowiązków osoby bezrobotnej należy:
1. Zgłaszanie się do właściwego powiatowego urzędu pracy w wyznaczonym przez urząd terminie w celu przyjęcia propozycji odpowiedniej pracy lub innej formy pomocy proponowanej przez urząd lub w innym celu wynikającym z ustawy i określonym przez urząd, w tym potwierdzenia gotowości do podjęcia pracy. Bezrobotny, który nie stawił się w powiatowym urzędzie pracy w wyznaczonym terminie i nie powiadomił w okresie do 7 dni o uzasadnionej przyczynie tego niestawiennictwa, zostaje pozbawiony statusu bezrobotnego od dnia niestawienia się na okres 120 dni – w przypadku pierwszego niestawiennictwa, 180 dni – w przypadku drugiego niestawiennictwa, 270 dni w przypadku trzeciego i każdego kolejnego niestawiennictwa (art.33 ust. 4 pkt 4 ustawy). Liczba niestawiennictw liczona jest począwszy od 1 lutego 2011 roku.
2. Przyjęcie propozycji odpowiedniej pracy lub innej formy pomocy określonej w ustawie oraz poddanie się badaniom lekarskim lub psychologicznym, mającym na celu ustalenie zdolności do pracy lub udziału w innej formie pomocy (art.33 ust.4 pkt 3 ustawy).
3. Przyjęcie udziału w działaniach w ramach Programu Aktywizacja i Integracja, realizowanych przez powiatowy urząd pracy, inne podmioty na jego zlecenie lub ośrodek pomocy społecznej (art.33 ust.4 pkt 3a).
4. Uczestniczenie w szkoleniu, stażu, realizacji indywidualnego planu działania, wykonywaniu prac społecznie użytecznych lub w innej formie pomocy określonej w ustawie (art.33 ust.4 pkt 7 ustawy).
5. Podjęcie po skierowaniu szkolenia, przygotowania zawodowego dorosłych, stażu, wykonywania prac społecznie użytecznych lub innej formy pomocy określonej w ustawie (art.33 ust.4 pkt 8 ustawy).
6. Uczestniczenie w przygotowaniu zawodowym dorosłych oraz przystąpienie do egzaminu zawodowego, czeladniczego lub sprawdzającego. Bezrobotny, który z własnej winy przerwał program lub nie przystąpił do egzaminu zostaje pozbawiony statusu bezrobotnego na okres 6 miesięcy (art.33 ust.4 pkt 11, art.53h ust.2).
7. Uczestniczenie w działaniach w ramach Programu Aktywizacja i Integracja, realizowanych przez powiatowy urząd pracy, inne podmioty na jego zlecenie lub przez ośrodek pomocy społecznej (art.33 ust.4 pkt 12 ustawy).
Nieprzestrzeganie obowiązków wskazanych w pkt. 2,3,4,5,7 skutkuje pozbawieniem statusu bezrobotnego na okres: 120 dni – w przypadku pierwszej odmowy, 180 dni – w przypadku drugiej odmowy, 270 dni – w przypadku trzeciej i każdej kolejnej odmowy. Dla ustalenia okresu, na który następuje pozbawienie statusu bezrobotnego uwzględniane są łącznie wszystkie odmowy, niepodjęcia oraz przerwania form aktywizacji wskazane w pkt. 2-7 (art.33 ust.4h ustawy). Liczba odmów liczona jest począwszy od dnia 27 maja 2014 r.
8. Powiadomienie powiatowego urzędu pracy o udziale w szkoleniu bez skierowania starosty, finansowanym z publicznych środków wspólnotowych i krajowych, organizowanym przez inny podmiot niż powiatowy urząd pracy w terminie 7 dni przed dniem rozpoczęcia szkolenia (art.41 ust.11 ustawy).
9. Zawiadomienie powiatowego urzędu pracy w terminie 7 dni o wszelkich zmianach w danych przekazanych w trakcie rejestracji oraz w złożonych oświadczeniach (§ 8 ust. 9 rozp. I) a także o wszelkich zmianach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu bezrobotnego i członków jego rodziny.
10. Zawiadomienie w ciągu 7 dni powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, o złożeniu wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej lub podjęciu studiów stacjonarnych oraz o zaistnieniu innych okoliczności powodujących utratę statusu bezrobotnego albo utratę prawa do zasiłku (art.74 ustawy). Obowiązek zawiadomienia o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej dotyczy każdej, nawet krótkotrwałej pracy (np. przez kilka godzin) wykonywanej zarówno na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy zlecenia czy innej umowy cywilno-prawnej, a także niezależnie od czasu jej wykonywania (np. w godzinach nocnych, w sobotę, niedzielę, dni wolne od pracy), jak również niezależnie od wysokości osiąganego wynagrodzenia (również umowy nieodpłatne). W przypadku utraty statusu bezrobotnego lub uchylenia decyzji o uznaniu za osobę bezrobotną w związku z ww. okolicznościami bezrobotny będzie zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń i innych wypłat z Funduszu Pracy.
11. Powiadomienie powiatowego urzędu pracy o zmianie miejsca zamieszkania skutkującej zmianą właściwości powiatowego urzędu pracy oraz zgłoszenie się do powiatowego urzędu pracy właściwego dla nowego miejsca zamieszkania w terminie 14 dni od dnia zmiany miejsca zameldowania (art.73 ust.2a ustawy). Bezrobotny, który nie stawił się w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla nowego miejsca zamieszkania w ww. terminie zostaje pozbawiony statusu bezrobotnego (art.33 ust.4 pkt 4a ustawy).
12. Zawiadomienie powiatowego urzędu pracy o zamierzonym pobycie za granicą lub o innej sytuacji powodującej brak gotowości do podjęcia zatrudnienia. Zasiłek za ten okres nie przysługuje. Całkowity okres zgłoszonego pobytu za granicą oraz braku gotowości do pracy z innego powodu nie może przekroczyć łącznie 10 dni w okresie jednego roku kalendarzowego (art.75 ust.3 ustawy).
13. Składanie lub przesyłanie powiatowemu urzędowi pracy pisemnego oświadczenia o przychodach pod rygorem odpowiedzialności karnej oraz innych dokumentów niezbędnych do ustalenia jego uprawnień do świadczeń przewidzianych w ustawie w terminie 7 dni od dnia uzyskania przychodów (art.75 ust.6 ustawy).
14. Przedstawienie zaświadczenia lekarskiego albo wydruku zaświadczenia lekarskiego, o których mowa w art. 55 a ust. 7 i u st. 6 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, z wyjątkiem odbywających leczenie w zakładzie lecznictwa odwykowego, w terminie 7 dni od dnia jego wystawienia oraz zawiadomienie powiatowego urzędu pracy o niezdolności do pracy w terminie 2 dni (art.80 ust.2 ustawy, §7 ust.2 rozp. II). Nieprzedstawienie zaświadczenia lekarskiego albo wydruku zaświadczenia lekarskiego w wymaganej formie skutkuje pozbawieniem statusu bezrobotnego z pierwszym dniem niezdolności do pracy (art.33 ust.4 pkt 10 ustawy).
15. Zwrot kosztów szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, jeżeli nie zostało ono ukończone z winy bezrobotnego albo bezrobotny nie przystąpił odpowiednio do egzaminu zawodowego, czeladniczego lub sprawdzającego, z wyjątkiem sytuacji, gdy powodem nieukończenia lub nieprzystąpienia do egzaminu było podjęcie zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej (art.41 ust.6, art.53 ust.6, art.53h ust.1 ustawy).
16. Zwrot pożyczki na sfinansowanie kosztów szkolenia wraz z odsetkami ustawowymi w przypadku wykorzystania jej na cele inne niż określone w umowie, niepodjęcia lub nieukończenia szkolenia (art.42 ust.3).
17. Zwrot kwoty wydatkowanej na finansowanie studiów podyplomowych, jeżeli zostały one przerwane z winy bezrobotnego (art.42a ust.4 ustawy).
18. Zwrot kwoty nienależnie pobranego świadczenia wraz z przekazaną od tego świadczenia zaliczką na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składką na ubezpieczenie zdrowotne, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji w przedmiocie obowiązku zwrotu (art.76 ust.1 ustawy).
19. Bezrobotny ma obowiązek informowania powiatowego urzędu pracy o okolicznościach, które mogą mieć wpływ na jego status (np. sprawa w sądzie, odwołanie od decyzji ZUS itp.). W przypadku utraty statusu bezrobotnego lub uchylenia decyzji o uznaniu za osobę bezrobotną w związku z ww. okolicznościami bezrobotny będzie zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń i innych wypłat z Funduszu Pracy.
INFORMACJA O UPRAWNIENIACH OSOBY BEZROBOTNEJ
Osoba bezrobotna ma prawo do:
1. Rejestracji we właściwym powiatowym urzędzie pracy po przedstawieniu niezbędnych dokumentów.
2. Korzystania z form pomocy określonych w ustawie oraz po spełnieniu określonych warunków.
3. Ubezpieczenia zdrowotnego, jeżeli nie posiada innego tytułu do tego ubezpieczenia.
Formy pomocy stosowane przez powiatowy urząd pracy:
Podstawowe usługi rynku pracy
1. Pośrednictwo pracy (art.36 ustawy) polega w szczególności na:
• udzielaniu pomocy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia,
• pozyskiwaniu i upowszechnianiu ofert pracy,
• informowaniu o aktualnej sytuacji i przewidywanych zmianach na lokalnym rynku pracy,
• inicjowaniu i organizowaniu kontaktów bezrobotnych i poszukujących pracy z pracodawcami.
Pośrednictwo pracy związane ze swobodnym przepływem pracowników na terenie państw UE/EOG jest realizowane w ramach sieci EURES.
2. Poradnictwo zawodowe (art.38 ustawy) polega na udzielaniu pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu lub miejsca pracy oraz w planowaniu kariery zawodowej, a także na przygotowywaniu do lepszego radzenia sobie w poszukiwaniu i podejmowaniu pracy, w szczególności polega na:
• informowaniu o zawodach, rynku pracy, możliwościach szkolenia i kształcenia oraz o umiejętnościach niezbędnych przy aktywnym poszukiwaniu pracy i samozatrudnieniu,
• udzielaniu porad z wykorzystaniem standaryzowanych metod ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji oraz podjęcie lub zmianę pracy, w tym badanie kompetencji, zainteresowań i uzdolnień zawodowych,
• kierowaniu na specjalistyczne badania psychologiczne i lekarskie umożliwiające wydawanie opinii o przydatności zawodowej do pracy i zawodu albo kierunku szkolenia,
• inicjowaniu, organizowaniu i prowadzeniu grupowych porad zawodowych,
• inicjowaniu, organizowaniu i prowadzeniu szkoleń z zakresu umiejętności poszukiwania pracy.
3. Szkolenia (art.40-42a ustawy) są realizowane w celu podniesienia kwalifikacji zawodowych i innych kwalifikacji zwiększających szansę na podjęcie lub utrzymanie zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej, w szczególności w przypadku braku kwalifikacji zawodowych, konieczności zmiany lub uzupełnienia kwalifikacji, utraty zdolności do wykonywania pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie lub braku umiejętności aktywnego poszukiwania pracy. W ramach tej usługi starosta może:
• kierować bezrobotnych na organizowane przez powiatowy urząd pracy szkolenia, w tym na podstawie trójstronnych umów szkoleniowych, zawieranych pomiędzy starostą, pracodawcą i instytucją szkoleniową;
• skierować bezrobotnego na wskazane przez niego szkolenie, jeżeli uzasadni on celowość tego szkolenia, a jego koszt w części finansowanej z Funduszu Pracy w danym roku nie przekroczy 300 % przeciętnego wynagrodzenia.
Bezrobotnemu w okresie odbywania szkolenia, na które został skierowany przez starostę przysługuje stypendium w wysokości 120 % zasiłku, jeżeli miesięczny wymiar godzin szkolenia wynosi co najmniej 150 godzin. W przypadku niższego miesięcznego wymiaru godzin szkolenia stypendium ustala się proporcjonalnie, z tym że stypendium nie może być niższe niż 20 % zasiłku. Bezrobotnemu uprawnionemu w tym samym okresie do stypendium oraz zasiłku przysługuje prawo wyboru świadczenia.
• sfinansować, na wniosek bezrobotnego, do wysokości przeciętnego wynagrodzenia koszty egzaminów umożliwiających uzyskanie świadectw, dyplomów, zaświadczeń, uprawnień zawodowych lub tytułów zawodowych oraz koszty uzyskania licencji niezbędnych do wykonywania danego zawodu;
• udzielić, na wniosek bezrobotnego, nieoprocentowanej pożyczki na sfinansowanie kosztów szkolenia do wysokości 400% przeciętnego wynagrodzenia w celu umożliwienia podjęcia lub utrzymania zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej;
• sfinansować, na wniosek bezrobotnego, koszty studiów podyplomowych do wysokości 100%, jednak nie więcej niż 300 % przeciętnego wynagrodzenia. Bezrobotnemu za okres uczestnictwa w studiach zgodnie z ich programem przysługuje stypendium w wysokości 20 % zasiłku;
• wyrazić zgodę na sfinansowanie, w formie zwrotu, całości lub części poniesionych przez skierowanego bezrobotnego kosztów z tytułu przejazdu na szkolenie lub poniesionych kosztów przejazdu na egzamin.
Instrumenty rynku pracy wspierające podstawowe usługi rynku pracy:
1. Zwrot kosztów przejazdu do miejsca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, odbywania stażu, przygotowania zawodowego dorosłych oraz odbywania zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego w związku ze skierowaniem przez powiatowy urząd pracy, a także do pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy, na badania lekarskie lub psychologiczne oraz do miejsca wykonywania prac społecznie użytecznych (art.45 ust.1,3,4 i 5 ustawy).
2. Zwrot kosztów zakwaterowania w przypadku podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych poza miejscem zamieszkania w związku ze skierowaniem przez powiatowy urząd pracy (art.45 ust.2 ustawy).
3. Środki na podjęcie działalności gospodarczej, a także na założenie spółdzielni socjalnej lub przystąpienie do niej po jej założeniu, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia, (art.46 ust. 1 pkt 2 ustawy).
4. Dodatek aktywizacyjny, jeżeli bezrobotny posiadający prawo do zasiłku w wyniku skierowania przez powiatowy urząd pracy podjął zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy i otrzymuje wynagrodzenie niższe od minimalnego wynagrodzenia albo z własnej inicjatywy podjął zatrudnienie lub inną pracę zarobkową (art.48 ustawy).
Dodatkowe działania, które mogą być stosowane wobec bezrobotnych:
1. Prace interwencyjne – zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, które nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą, mające na celu wsparcie bezrobotnych (art.51,56 i 59 ustawy).
2. Roboty publiczne – zatrudnienie bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac organizowanych przez powiaty (z wyłączeniem prac organizowanych w urzędach pracy), gminy, organizacje pozarządowe, a także spółki wodne i ich związki, jeżeli prace te są finansowane lub dofinansowane ze środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych, organizacji pozarządowych, spółek wodnych i ich związków (art.57 ustawy).
3. Prace społecznie użyteczne – prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej na skutek skierowania przez starostę na terenie gminy, w której bezrobotny zamieszkuje lub przebywa, w wymiarze do 10 godzin w tygodniu. Bezrobotnemu przysługuje świadczenie w wysokości nie niższej niż 6 zł za godzinę; świadczenie podlega waloryzacji (art.73a ustawy).
4. Staż – nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. W okresie odbywania stażu przysługuje stypendium w wysokości 120% zasiłku (art.53 ustawy).
5. Przygotowanie zawodowe dorosłych – instrument aktywizacji w formie praktycznej nauki zawodu dorosłych lub przyuczenia do pracy dorosłych, realizowany bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą, według programu obejmującego nabywanie umiejętności praktycznych i wiedzy teoretycznej, zakończonego egzaminem. Bezrobotnemu w okresie odbywania przygotowania zawodowego dorosłych przysługuje stypendium w wysokości 120 % zasiłku (art.53a-53m ustawy).
6. Stypendium na dalszą naukę może być przyznane bezrobotnemu bez kwalifikacji zawodowych, który w okresie 12 miesięcy od dnia zarejestrowania podjął dalszą naukę w szkole ponadpodstawowej dla dorosłych, będącej szkołą publiczną lub niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej albo w szkole wyższej, gdzie studiuje w formie studiów niestacjonarnych. Stypendium wypłacane jest w wysokości 100% kwoty zasiłku przez okres 12 miesięcy od dnia rozpoczęcia nauki, pod warunkiem nieprzekroczenia kryterium dochodowego na osobę w rodzinie w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej. Wypłata stypendium może zostać przedłużona do ukończenia nauki zgodnie z programem nauczania (art.55 ustawy).
7. Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem lub dziećmi do lat 7 (lub nad osobą zależną) może być przyznana w przypadku podjęcia przez bezrobotnego wychowującego co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia lub co najmniej jedno dziecko niepełnosprawne do 18 roku życia, zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo skierowania na staż, przygotowanie zawodowe dorosłych lub szkolenie. Refundacja przysługuje w wysokości nie wyższej niż połowa zasiłku, pod warunkiem osiągania z tego tytułu miesięcznie przychodu nieprzekraczającego minimalnego wynagrodzenia za pracę (art.61 ustawy).
8. Skierowanie do Programu Aktywizacja i Integracja, realizowanego przez powiatowy urząd pracy, inne podmioty na jego zlecenie lub przez ośrodek pomocy społecznej na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej. Do udziału w PAI kierowani są bezrobotni, korzystający ze świadczeń pomocy społecznej (art.62a-62c ustawy).
9. Skierowanie do agencji zatrudnienia w celu objęcia działaniami aktywizacyjnymi mającymi na celu podjęcie i utrzymanie przez bezrobotnego odpowiedniej pracy lub działalności gospodarczej. Działaniami aktywizacyjnymi obejmuje się długotrwale bezrobotnych, (art.66d-66j ustawy).
10. Bezrobotny powyżej 50. roku życia po upływie 6 miesięcy od dnia zarejestrowania może ubiegać się w ZUS o przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli spełnia warunki do nabycia tego świadczenia określone w przepisach o świadczeniach przedemerytalnych (art. 58 ustawy).
11. Bezrobotny może ubiegać się w banku lub instytucji finansowej wyłonionych przez Bank Gospodarstwa Krajowego o pożyczkę na podjęcie działalności gospodarczej oraz zapewnienie usług doradczych i szkoleniowych w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 20-krotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia (art.61e pkt 2 lit.a, art.61i, 61l, 61m, 61n, 61o, 61q ustawy).
Dodatkowe instrumenty adresowane do bezrobotnych do 30 roku życia:
1. Bon szkoleniowy stanowiący gwarancję skierowania bezrobotnego na wskazane przez niego szkolenie.
W ramach bonu szkoleniowego starosta finansuje bezrobotnemu do wysokości 100 % przeciętnego wynagrodzenia koszty jednego lub kilku szkoleń – w formie wpłaty na konto instytucji szkoleniowej, koszty niezbędnych badań lekarskich lub psychologicznych – w formie wpłaty na konto wykonawcy badań oraz koszty przejazdu na szkolenia i koszty zakwaterowania, jeśli zajęcia odbywają się poza miejscem zamieszkania – w formie ryczałtu wypłacanego bezrobotnemu. Bon szkoleniowy jest przyznawany na wniosek bezrobotnego po uprawdopodobnieniu przez niego podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej (art. 66k ustawy).
2. Bon stażowy stanowiący gwarancję skierowania bezrobotnego do odbycia stażu u wskazanego przez niego pracodawcy na okres 6 miesięcy. W ramach bonu stażowego starosta finansuje koszty przejazdu do miejsca odbywania stażu – w formie ryczałtu wypłacanego bezrobotnemu w miesięcznych transzach oraz koszty niezbędnych badań lekarskich lub psychologicznych – w formie wpłaty na konto wykonawcy badań. Bon stażowy jest przyznawany na wniosek bezrobotnego, o ile pracodawca zobowiąże się do zatrudnienia bezrobotnego po zakończeniu stażu przez okres 6 miesięcy (art. 66l ustawy).
3. Bon zatrudnieniowy stanowiący dla pracodawcy gwarancję refundacji części kosztów wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne w związku z zatrudnieniem bezrobotnego. Bon zatrudnieniowy jest przyznawany na wniosek bezrobotnego. Realizacja bonu zatrudnieniowego następuje na podstawie umowy zawieranej przez starostę z pracodawcą. Pracodawca w ramach bonu jest obowiązany do zatrudnienia bezrobotnego przez okres 18 miesięcy (art.66m ustawy).
4. Bon na zasiedlenie na pokrycie kosztów zamieszkania związanych z podjęciem przez bezrobotnego poza miejscem dotychczasowego zamieszkania zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej. Bon na zasiedlenie jest przyznawany na wniosek bezrobotnego w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 200 % przeciętnego wynagrodzenia za pracę (art.66n ustawy).
Uwaga! Nie wszystkie instrumenty i działania wymienione w informacji są realizowane przez Sądecki Urząd Pracy. Formy pomocy przyjęte do stosowania w danym roku wskazane są w „Planie Działań Sądeckiego Urzędu Pracy w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej" na dany rok – zamieszczonym na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej SUP www.bip.malopolska.pl/sup
Wyjaśnienia użytych skrótów w nawiasach:
- USTAWA: ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
- ROZP.I: Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 kwietnia 2020 r. w sprawie rejestracji bezrobotnych i poszukujących pracy,
- ROZP.II: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowego trybu przyznawania zasiłku dla bezrobotnych, stypendium i dodatku aktywizacyjnego.
